Er zijn verschillende ijsbergtheorieën ontwikkeld waarmee men tracht situaties, eigenschappen en andere aspecten inzichtelijk te maken. Ook in het bestrijden van ongevallen kan men gebruik maken van een zogenaamde ijsbergtheorie. Men gebruikt hierbij een ijsberg als metafoor, men zou echter beter het woord piramide of driehoek kunnen gebruiken omdat een ijsberg in de meest letterlijke vorm er niet driehoekig uit ziet maar verschillende vormen heeft. De IJsbergtheorie wordt gebruikt om een verband te illustreren tussen het aantal (ernstige) ongevallen, het aantal bijna ongevallen en het aantal onveilige situaties op de werkvloer. Daar valt ook het aantal geregistreerde meldingen onder dat werknemers onveilig werken. Hieronder is meer informatie weergegeven over de IJsbergtheorie.
Benaming IJsbergtheorie
Als men een ijsberg in de zee aantreft dan zal slechts een klein deel boven het water zichtbaar zijn het overige deel bevind zich onder het wateroppervlak. Deze situatie koppelt men in de ijsbergtheorie aan ongevallen en onveilige situaties op de werkvloer. Vaak zijn alleen de (ernstige) ongevallen zichtbaar maar vinden daarnaast ook een groter aantal bijna ongevallen en onveilige handelingen plaats. In de Verenigde Staten heeft men onderzoek gedaan naar het verband tussen de ernstige ongevallen, minder ernstige ongevallen, bijna ongevallen en het aantal onveilige handelingen (onveilig werken) op de werkvloer. Daarbij zijn in totaal ongeveer twee miljoen ongevallen onderzocht. De onderzoekers kwamen tot de conclusie dat er een verband bestaat tussen het aantal bijna ongevallen op de werkvloer en het aantal daadwerkelijke ongevallen dat plaats vond. De onderzoeken hebben er voor gezorgd dat de IJsbergtheorie tot stand kwam.
Verband tussen ongevallen volgens IJsbergtheorie
In de IJsbergtheorie gaat men uit van een verband tussen bijna ongevallen en het aantal ongevallen dat daadwerkelijk plaatsvind. Als we de gegevens volgend deze theorie in kaar brengen dan kan men de ijsberg opbouwen in verschillende lagen. In de top is het aantal dodelijke ongevallen weergegeven. Vanaf die top worden verschillende lagen naar beneden gebouwd waarbij de ernst en gevolgen van de situatie steeds geringer worden en de ijsberg steeds breder wordt. Zo ontstaat een driehoek of piramide.
Zoals eerder genoemd wordt het aantal dodelijke ongevallen in de top neergezet. Dit zijn de ernstigste ongevallen die plaats kunnen vinden binnen bedrijven. In de praktijk vinden er (gelukkig) bij de meeste bedrijven nauwelijks dodelijke ongevallen plaats. Als men voor de verduidelijking het aantal dodelijke ongevallen op 1 zou neerzetten dan is die top heel duidelijk zichtbaar voor het bedrijf. Echter zouden er 30.000 risico’s plaatsvinden op de werkvloer ten gevolge van onveilig werken of onveilige situaties op de werkvloer. Dit verband legt men in de IJsbergtheorie. Daarnaast zouden er ongeveer 3000 bijna ongevallen voorkomen waarbij men hooguit gering letsel oploopt waarbij men nauwelijks of geen verzuim heeft. In deze verhouding zouden er 300 ongevallen plaatsvinden waarbij wel sprake is van werkverzuim. Bij 30 gevallen zou er sprake zijn van ernstig letsel met (langdurig) verzuim of arbeidsongeschiktheid tot gevolg.
Ongevallendriehoek
Bovenstaande cijfers kan men visualiseren in een piramide. Dit resulteert in een piramide die opgebouwd is uit de volgende lagen:
- 1 dodelijk ongeval
- 30 ongevallen met ernstig letsel en langdurig verzuim
- 300 ongevallen met letsel waarbij verzuim noodzakelijk is voor het herstel
- 3000 ongevallen of bijna ongevallen waarbij er sprake is van gering letsel
- 30.000 onveilig situaties of onveilige handelingen van werknemers op de werkvloer
De bovengenoemde cijfers en lagen zorgen voor een piramidevorm. Deze noemt men ook wel ongevallendriehoek omdat hiermee het verband tussen ongevallen en onveilige situaties wordt geïllustreerd. De ongevallendriehoek maakt bedrijven bewust van het verband tussen de soorten ongevallen en de onveiligheid op de werkvloer. Niet elk bedrijf heeft (gelukkig) te maken met dodelijke incidenten. Daarom is de piek niet bij elk bedrijf van toepassing. Wel zijn de andere lagen bij veel bedrijven in bijvoorbeeld de bouw of techniek van toepassing. De ongevallendriehoek kan daarom een belangrijke illustratie of visualisatie vormen in het kader van de bewustwording en bestrijding van ongevallen en onveiligheid op de werkvloer.
Wat kun je met de ongevallendriehoek of IJsbergtheorie?
In de praktijk kunnen veiligheidsmedewerkers de ongevallendriehoek of IJsbergtheorie gebruiken om de veiligheid en bewustwording op dit gebied te bevorderen binnen het bedrijf. De basisredenering is dat men het aantal ernstige incidenten op de werkplek kan verminderen door het aantal minder ernstige incidenten te reduceren. Kortom door werknemers veiliger te laten werken vinden er minder onveilige situaties plaats. Daardoor vinden er ook minder bijna ongevallen plaats en uiteindelijk ook minder ernstige ongevallen. Op die manier kunnen de ongevallendriehoek en de IJsbergtheorie worden ingezet om een veiligheidsbeleid of een Risico Inventarisatie & Evaluatie te ondersteunen. Deze theorie is echter alleen ter ondersteuning van de Risico Inventarisatie & Evaluatie men kan de cijfers niet als exacte waarheden beschouwen. In de volgende alinea kan men de kanttekening lezen die hoort bij de ongevallendriehoek en IJsbergtheorie.
Kanttekening bij ongevallendriehoek en IJsbergtheorie
Net zoals alle theorieën is ook de IJsbergtheorie iets waarmee men een bepaalde mate van waarschijnlijkheid wil illustreren of aanduiden. In dit geval gaat het om het waarschijnlijke verband tussen ernstige ongevallen, minder ernstige ongevallen en onveilig werken op de werkvloer. Men kan de ongevallendriehoek echter niet overal in exacte cijfers hanteren. Als men kijkt naar bedrijven in de offshore dan is daar vaak een hoger risico op dodelijke ongevallen (op bijvoorbeeld een boorplatvorm) dan wanneer men bedrijven in de financiële dienstverlening beoordeeld op het gebied van veiligheid. Ook zal het aantal onveilige handelingen in de offshore dikwijls grotere gevolgen hebben en een grotere kans op ernstig letsel hebben dan wanneer men werkzaamheden doet binnen de muren van een kantoor. Dit zorgt er voor dat een kanttekening zeker op zijn plaats is als men de ongevallendriehoek of de IJsbergtheorie wil hanteren in een Risico Inventarisatie & Evaluatie of een veiligheidsbeleid van een organisatie.