Systeemtheorie en systeemhiërarchie

Vanuit de systeemtheorie zijn er 2 wijzen waarop men een organisatie en de systemen binnen de organisatie kan waarnemen, namelijk een organisatie als machine en een organisatie als organisme (Mintzberg). In deze tekst, die is geschreven door HRM-student Tjerk van der Meij, is de organisatie of de organisatiebenadering toegelicht aan de hand van de systeemtheorie en de systeemhiërarchie. Allereerst is in het kort beschreven van de systeemtheorie inhoud. Daarna worden verschillende soorten systemen benoemd. Organisaties verschillen namelijk in missie en visie en daardoor ook in bedrijfsvoering. Er zijn complexe organisatiesystemen en minder complexe organisatiesystemen. Daarom verschillen ook de verschillende soorten niveaus in de systeemtheorieën, daarover lees je in de volgende alinea meer.

Systeemtheorie
De systeemtheorie zegt dat de werkelijkheid kan worden benadert als systeem. Een systeem bestaat uit een aantal elementen die met elkaar in relatie staan. Doordat de elementen een onderlinge relatie met elkaar hebben staan ze onderling in samenhang. Vanuit de externe omgeving worden de elementen binnen de systemen beïnvloed. In hoeverre de systemen worden beïnvloed door de omgeving en hoe de elementen met elkaar in samenhang zijn, geeft de mens de mogelijkheid dergelijke systemen te kunnen analyseren. Na aanleiding van de theorie van Mintzberg heeft Boulding in 1956 een hiërarchie opgezet om de complexiteit van een systeem te definiëren. De hiërarchie van systemen is opgebouwd in 8 niveaus.

  • Het raamwerk (Niveau 1)
  • Het uurwerk (Niveau 2)
  • De thermostaat (Niveau 3)
  • Het levend organisme (Niveau 4)
  • Het dier (Niveau 5)
  • De mens (Niveau 6)
  • Het sociaal systeem (Niveau 7)
  • Het transcendentale systeem (Niveau 8)

De soorten systemen lopen respectievelijk op van eenvoudig (niveau 1), naar complex (niveau 9). Per niveau stijgt het systeem in complexiteit.

Het raamwerk
Dit is het eerste soort systeem in de hiërarchie van Boulding en is daardoor het meest eenvoudige soort systeem. Vaak is dit een eenvoudig en eenmalig systeem. Denk bijvoorbeeld aan de organogram van een organisatie.

Het uurwerk
Het tweede systeem is iets complexer dan het raamwerk. In het uurwerksysteem spelen zich processen af, denk hierbij aan een productieafdeling.

De thermostaat
Het thermostaatsysteem is een besturingssysteem. Bijvoorbeeld het proces van invoer, transformatie en uitvoer. Bij dit soort systemen vindt vaak terugkoppeling plaats.

Het organisme
Dit soort systeem heeft al een grote mate van complexiteit. Vanuit de systeem theorie wordt deze laag vaak vergeleken met een plant. Een plant bestaat uit een groot aantal cellen en onderdelen. De bladen, wortels en bloemen staan allemaal met elkaar in samenhang en hangen van elkaar af.

Het dier
In grote lijnen is hetzelfde niveau als het organisme met hier het aspect van beweging aan toegevoegd. Deze systemen bestaan uit, net als bij een dier, uit instinctief handelen.

De mens
Het systeem ‘mens’ bestaat uit de aspecten van het systeem ‘dier’, met daarbij bewustzijn. Een mens in bewust van zijn omgeving en in staat om op zichzelf te reflecteren.

Sociale systemen
Een sociaalsysteem is de verveelvoudigde variant van het menssysteem. Het sociale systeem is namelijk een groepering van mensen of menssystemen.

Het transcendentale systeem
Tot slot kent de hiërarchie van Boulding het transcendentale systeem. Dit is het meest complexe systeem. Transcendentale systemen worden gekenmerkt door dat er geen eenvoudige antwoorden zijn op het vraagstuk dat het systeem met zich meebrengt. Voorbeelden van een transcendentale systeem zijn bijvoorbeeld religie of filosofie.

Samenvattend
De mens kan op verschillende manieren naar de werkelijkheid kijken, en dus ook naar een organisatie. Het beeld wordt getekend door de manier hoe iemand naar de werkelijkheid kijkt. Ook een organisatie kan op meerdere manieren worden aanschouwd. De systemen van een organisatie, of de organisatie als systeem kan worden onderscheiden in een van de 8 bovenstaande niveaus om het te definiëren. Doordat een mens, of een groep mensen, op verschillende wijzen naar een organisatie kan kijken, kan een organisatie meerdere niveaus van systemen kenmerken.